از دل طوفان به ریشه‌های زاگرس
چابک‌سازی سبز
دوستان گرامی و عاشقان جنگلهای سبز زاگرس
در دل تابستان ۱۴۰۴، هنگامی که نسیم تیرماه بر برگ‌های بلوط می‌وزید و باران مهر بر ریشه‌های کهن می‌بارید، من، محمد فتاحی، راوی قصه‌های این جنگل جاودان، درگیر نبردی خاموش با قلب خویش شدم. عمل جراحی قلب باز، همچون طوفانی ناگهانی، مرا از قلمرو کلمات و تصاویر دور کرد؛ از اواسط تیر تا اواسط مهر، وبسایت جنگلهای زاگرس ( www.westforests.ir ) ، این پناهگاه سبز اندیشه‌ها ، در سکوت ماند. اما این سکوت، تنها نبود؛ در همین فاصله، سایه‌ای سنگین‌تر بر پیکره طبیعت افتاد. بخشنامه شورای عالی اداری، با امضای معاون رئیس‌جمهور، مأموریت‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری را می خواست در ساختار وزارت جهاد کشاورزی و محیط زیست… ادغام نمایند تا این پاسدار ۸۰ درصدی منابع طبیعی کشور را عملاً از هم به پاشاند. این تصمیم، به نام “چابک‌سازی، کاهش نیروها، رفع موازی کاریها ..”، حفاظت و احیای منابع طبیعی را قربانی می‌کرد و تهدیدی جدی برای منابع طبیعی کشور و بلوط‌های کهن زاگرس و مراتع سبز ان بود. کارشناسان هشدار دادند که این ادغام، تعارضات قانونی را تشدید می نمایند و دهه‌ها تلاش برای پاسداری طبیعت را نابود می‌سازد. نامه‌های اعتراض‌آمیز از نخبگان منابع طبیعی، بیانیه‌های دانشگاهیان و محققان، و ورود فوری مجلس ،که این مصوبه را “خیانت به کشور” خواند ، صدای عاشقان زاگرس را بلند کرد. منابع طبیعی، نه کالایی برای ادغام‌های شتاب‌زده، بلکه امانتی الهی است که پاسداری‌اش واجب نسل‌هاست. ما معتقدیم سازمان منابع طبیعی، از زمانی که تحت‌الحمایه وزارت کشاورزی و جهاد کشاورزی قرار گرفت، با دخالت‌های بی‌مورد تضعیف می شد: اراضی ملی به کشاورزی تبدیل و بخشش اراضی ملی دنبال می گردید، بحران‌های آبی دامن زده شد، مراتع فراوانی به بیابان بدل گشت، و رودخانه‌ها، چشمه‌ها و دریاچه ارومیه خشکیدند. عدم پشتیبانی وزارتخانه، مدیران انتصابی را تضعیف کرده و به جای ارتقای آن به سطح وزارتخانه، می کوشیدند آنرا به انحلال به کشانند. نهایتا، با مخالفت‌های جمعی، این مصوبه در حال لغو شدن قرار گرفته است.
اما حاکمان باید بدانند: منابع طبیعی ستون پایداری کشور است و باید به وزارت منابع طبیعی و محیط زیست قدرتمند ارتقا یابد. چابک‌سازی واقعی، از نیروهای زاید وزارتخانه‌ها و سازمان‌های کم‌فایده ای که فقط منابع مالی کشور را خالی می کنند آغاز شود، نه از قربانی کردن پاسداران طبیعت. تجربیات جهانی چابک‌سازی بوروکراسی، راهکارهای اثبات‌شده‌ای ارائه می‌دهند: ارزیابی های داده‌محور نشان می دهند : ویتنام با کاهش وزارتخانه‌ها به ۲۲ مورد، مجوزها را ۳۰% سریع‌تر صادر کرد.
با رویکرد مشارکتی: دفتر حسابرسی آمریکا با درگیر کردن ذی‌نفعان، پاسخگویی را ۲۵% افزایش داد.
با دیجیتال‌سازی: سنگاپور زمان خدمات عمومی را ۵۰% کاهش داد.
با نظارت مداوم: استرالیا با اهداف SMART، کارایی را ۴۰% بهبود بخشید.
در ایران، ضعف نظارت (فقط توسط وزارتخانه‌ها، بدون کمیته‌های بی‌طرف دانشگاهی و غیره ) باعث شکست طرح‌ها شده اند. توسعه ناموزون جای توسعه پایدار را گرفته است، مشکلات سیستم آموزشی ، عدم تطابق با بازار، جدایی از صنعت، و مدیریت ناکارآمد ، را هم باید با تمرکز بر کیفیت (نه کمیت ۲۳۰۰ مرکز) حل کرد. کشورهای جنوب شرقی آسیا (سنگاپور، ویتنام) با دانشگاه‌های کمتر اما کاربردی تر، به اوج رسیده اند: برنامه‌ریزی صنعتی، همکاری دانشگاه با صنعت (۸۰% تحقیقات کاربردی)، و سرمایه‌گذاری ۵% GDP. ایران در نوآوری رتبه ۶۲ دارد؛ دلایل ان روشن هستند: مدیریت بوروکراتیک، تحریم‌ها (۳۰% تأثیر)، و تورم مزمن (بالای ۴۰%) که سرمایه‌گذاری را فلج می‌نمایند و دستمزدها را با تورم همگام نمی‌سازد (افت ۳۰۰% قدرت خرید در ۱۰ سال). راه‌حل ها بایدتوسط نخبگان تدوین و اجرا گردند : سیاست‌های ضدتورمی پایدار، تعدیل خودکار دستمزدها، و افزایش بودجه تحقیق به ۲% GDP (مانند کره جنوبی که از ۰.۲% به ۴.۹۳% جهش کرد). چابک‌سازی از دیجیتال و کاهش مازاد نیرو می‌آید، نه ادغام شتاب‌زده.
به عنوان نمونه: خودرو تولیدی به ازای هر کارگر در سال در جهان بطور متوسط ۳۰ دستگاه با کیفیت عالی و قیمت متعادل است ولی در ایران ۷-۸ دستگاه با کیفیت پایین و قیمت بالا و دلال بازی متمرکز است، حکمرانان باید بر روی این واقعیت های میدانی عمل کنند .
نتیجه‌گیری:
“بلوط دردمند بشنو / از بلوط چون شکایت می‌کند / از بی‌مهری‌ها حکایت می‌کند / که از زاگرس مرا تا بریده‌اند / در نبودم زمین و آسمان نالیده‌اند/ سینه خواهم شرحه شرحه از درد/
تا گویم شرح آنچه انسان با من کرد…..”( عظیم عثمانیان ).
راهکارها، همچون ریشه‌های زاگرس، باید پایدارباشند: نه از تضعیف برخیزند، بلکه از بازسازی هوشمندانه. بیایید الگوبرداری کنیم تا ستون‌های سبز ایران استوار بمانند.
در پایان: همان‌گونه که ریشه‌های زاگرس در برابر بادهای سهمگین خم می‌شوند ولی راست برمی‌خیزند، من نیز با بهبودی نسبی، از بستر برمی‌خیزم. قول می‌دهم: مطالب جدید، تصاویر زنده از عمق جنگلها، و نکات تازه از اسرار زاگرس جاری شوند. این بازگشت، آغاز فصل نوینی از استقامت و پیوند با طبیعت است. بیایید علیه تغییرات ویرانگر، صدای واحد شویم و برای حفظ و ارتقای سازمان منابع طبیعی به وزارتخانه ای قدرت مند بجنگیم.
با احترام و امید،
محمد فتاحی
وبسایت جنگلهای زاگرس
مهرماه 1404