خلاصه:
برای احیاء جنگلهای بلوط غرب ایران از طریق نهالکاری با گونه های پهن برگ و سوزنی برگ، طرحی در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در ۴ تکرار و ۸ تیمار اجرا شده است. نتایج نشان می دهند که وارد کردن گونه های پهن برگ و سوزنی
برگ به داخل جنگل های غرب، اثر منفی روی رشد طولی و قطری درختان طبیعی بلوط، در طول دوره رشد و اجرای طرح نداشته است .
با مقایسه میانگین رشد طول و قطری و زنده مانی به ترتیب گونه های pinus. eldarica. Pinus nigra var hispanica Cupressus arizonica, Pinus nigra var Caramanica دارای بهترین رشد طولی و زنده مانی بوده و رویهمرفته سوزنی برگان سریع الرشدتر از پهن برگان کاشته شده و گونه های بومی منطقه، مانند بلوط بوده اند.
مقدمه:
وسعت جنگلهای غرب ایران حدود 3/5 میلیون تخمین زده می شود، ولی به دلیل دخل و تصرفهای فراوان ، ازنظر نظر کمی و کیفی، شاهد تغییرات زیادی بوده است. اگر این روند همچنان ادامه یابد ، نه تنها سال به سال از وسعت،جنگلها، در اثر قطع های پی درپی، چرای بی رویه و بیش ازحد و سایر برداشت های غیر اصولی ……… کاسته می شود، بلکه این امکان وجود دارد که باقی مانده جنگلهای زاگرس در آینده ای نه چندان دور به بوته زارهایی تبدیل شوند.
از نظر معنوی نیز، به دلایل فوق خاک جنگلها فشرده شده وآثار میکروتراسهای فراوان که حاکی از تردد دام است ، همراه با فرسایش آبی، کاهش بارخیزی و حاصلخیزی خاک ، نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند .
متأسفانه همراه با اثرات نامطلوب فوق، از بین رفتن گونه های نادر و کمیاب جنگلهای غرب که با شرایط اکولوژیکی تطبیق یافته اند، مشهود است و این نگرانی وجود خواهد داشت که اگر برای احیاء و محافظت از این جنگلها، چاره اندیشی مناسبی انجام ندهند، سیر نزولی و قهقرایی همچنان ادامه خواهد یافت. بنابراین احیاء،جنگها از طریق جنگلکاری و بذرکاری گونه های بومی و غیر بومی سازگار ، امری لازم و ضروری است .
بنابراین اساس از سال 1353 به بعد بخش تحقیقات جنگل موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور ، طرحهای سازگاری گونه های بومی و غیر بومی را آغاز کرده است . پیشنهاد لازم توسط آقایان عنایت اله وزیری و وب کارشناس خارجی FAO تهیه و توسط آقای میرفتح اله لطیفی ، رئیس مرکز تحقیقات زاگرس شمالی در سال ۱۳۵۴ به مرحله اجراء درآمد.
این طرح در اوایل با مشکلات فنی روبرو شد، مجدداً واکاری و اجراء توسط آقای سید محمد هاشمی رئیس مرکز تحقیقات زاگرس شمالی انجام شد. آماربرداری این طرح تا سال ۱۳۶۳ توسط آقای سید محمد هاشمی و از سال ۱۳۶۳ لغایت ۱۳۶۴ توسط آقای قصریانی و از سال ۱۳۶۵ لغایت ۱۳۶۸ توسط نویسنده مقاله انجام شده است.
بنابراین ضمن تشکر از نامبردگان در بالا از سایر همکارانی مانند صالح عبداللهی ، محمد لطیف خالدیان ، بهنام معتمد وزیری ، عادل میر عبدالی ، حسین حاتمی و به ویژه جناب احمد توکلی صمیمانه تشکر و قدر دانی میگردد.
موقعیت اجرای طرح :
طرح در جنگل تحقیقاتی گاران 10 کیلومتری شهر مریوان استان کردستان در ارتفاع 1320 متر از سطح دریا ، با اقلیم نیمه خشک مدیترانه ای با بارندگی 764 میلیمتر غالبا در فصل غیر رویشی ، برروی واحد اراضی 1.5 یعنی واحد فیزیوگرافیک کوهستانها، متشکل از سنگها و مواد آهکی با خاک نیمه عمیق تا عمیق با شیب 15 درصد با قابلیت مناسب برای جنگلکای با اسیدیته 6.5 تا 7.7 و از نوع قهوه ای کالسیک … با 7 گونه سوزنی برگ و پهن برگ اجرا شده است.
بحث و پیشنهادات لازم :
با توجه به متغیرهای مورد بررسی در روش تحقیق ( زنده مانی نهالها ، اندازه گیری ارتفاع و قطر یقه نهالها در پایان هر فصل رویشی در هر سال و اندازه گیری ارتفاع و قطر برابر سینه 15 پایه درخت بلوط موجود و بررسی میزان رشد سالیانه همه گونه ها ) و تحلیل آمار و ارقام حاصل از سیزده سال آمار برداری و بررسیهای همه جانبه ، در سه زمینه زیر، بحث و پیشنهادات لازم ارائه میگردد.
الف – معرفی گونه های کاشته شده
۱ – گونه Pinus eldarica از نظر رشد طول و درصد زنده مانی در زمره گونه های سازگار و مناسب با شرایط موجود در جنگل تحقیقاتی گاران مریوان ، در درجه اول اهمیت قرار دارد و بنابراین برای جنگلکاری به صورت آزمایشی برای تولید چوب و یا حفاظت از خاک معرفی و پیشنهاد می شود. هر چند دربعضی سالها ، با سرمازدگیهای جزیی در این ارتفاع روبرو می شود.
۲- گونه های Pinus nigra var hispanica, Cupressus arizonica pinus nigra var caramanica از نظر رشد طولی قطری و سازگاری در درجه دوم قرار دارند ولی میتوان آنها را برای جنگلکاری و حفاظت از خاک معرفی و پیشنهاد کرد.
3 – گونه Fraxinus rotundifolia: از نظر سازگاری در درجه اول قرار دارد ولی از نظر رشد طولی در مراحل بعدی قرار می گیرد، بنابراین کاشت این گونه به دلیل رشد طولی کم و سازگاری مناسب برای حفاظت از خاک در دامنه ها با میکرو کلیماهای مناسب تر معرفی پیشنهاد می شود.این گونه در داخل دره ها و حاشیه رودخانه در غالب مناطق کردستان دیده می شود.
۴ – گونه اقاقیا Robinia pseudacacia: از نظر سازگاری در درجه دوم قرار دارد ، ولی از رشد طولی در طبقه سوم قرار می گیرد، بنابراین این گونه برای جنگلکاری در دامنه ها و برای حفاظت از خاک معرفی و پیشنهاد می شود.
5- گونه pistacia vera: از نظر رشد طولی و قطریقه در آخرین طبقه قرار دارد، ولی از نظر مانی در طبقه اول قرار می گیرد، بنابراین از این گونه ، می توان همانند گونه های زبان گنجشک و اقاقیا برای حفاظت خاک استفاده کرد. اما کشت آنها به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.
ب – مقایسه رشد طولی گونه های کاشته شده با گونه طبیعی بلوط :
1 – کلیه گونه های سوزنی برگ کاشته شده، از نظر رشد طولی سریع الرشدتر از (176تا 143 درصد ) گونه بلوط طبیعی منطقه هستند .
2 – از پهن برگان کاشته شده گونه اقاقیا Robinia pseudacacia نسبت به سایر گونه های کاشته شده و بلوط سریع الرشدتر است. ولی با خشکیدگی و سرما زدگی جزیی روبرو می شود. کاشت این گونه در مناطق شهری با آبیاری نتایج بهتری را دارد.
3 – رشد طولی دو گونه Quercus sp., Fraxinus rotundifolia: تفاوت معنی دار با هم ندارند و در یک طبقه میگیرند.اما استفاده از گونه بلوط منطقی تر است.
۴ – رشد طولی گونه Pistacia vera نسبت به گونۀ طبیعی کمتر و یک طبقه پایین تر از شاهد قرار می گیرد.و قابل توصیه نیست.
ج- اثرات متقابل کاشت گونه ها در میان درختان طبیعی بلوط:
۱ – نهالهای سوزنی برگ و پهن برگ در میان جنگلهای طبیعی بلوط تا این مرحله از رشد هیچ گونه اثر منفی یا کاهش دهنده روی رشدهای طبیعی بلوط ندارند.
2 – طرح های مشابهی در مناطق باز با تاج پوشش کم ، برای بررسی رشد در جنگلکاری آزمایشی در سطح وسیع تر می
توان اجرا کرد.
برای تهیه کتاب با انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور واقع
در پیکانشهر اتوبان تهران کرج ارتباط برقرار گردد.
:Summary
This study was designed to investigate the introduction of some fast growing species into unproduction northwest 
oak forests of IRAN and test their suitability for reforestation of this kinds of forests.
The design adapted for the study was a completely randomized design with 4 Replication and 8 treatments.
The results of the study shows that softwood and hardwood not any negative influences on the height and diameter growth of oak. in comparison, the studied species such as pinus eldarica, pinus nigra var hispanica and Robinia pseudacacia have dominated the oak trees.