پیشگفتار
توسعه و کشت انواع سوزنی برگان در سطح کشور در طول سه دهه گذشته ، تا امروز از سوی دستگاههای اجرایی تحقیقاتی
و خدماتی و نیز زمینه مساعد این توسعه در استان کردستان و تلاشهای فراوانی که در طول ۱۵ سال گذشته در دستگاههای اجرایی و تحقیقاتی انجام داده،ام ، عرصه بسیار مساعدی برای تدوین این مجموعه گردیده است .امید است که صاحبنظران با ارائه نظرات خود در جهت اصلاح و بهبود اینجانب را یاری فرمایند و کارشناسان جوان با مطالعه اقدامات گذشته و بررسی سوابق ،آنها بتوانند زمینه های احیاء و بازسازی جنگلهای زاگرس و فضاهای سبز و پارکهای جنگلی غرب کشور را فراهم کرده و توجه محققان علاقمند را به غرب کشور جلب کنند. به این امید که تلاشهای همه جانبه و فراگیر در ابعاد تحقیقاتی، آموزشی واجرایی زمینه های سرسبزی و احیاء مناطق نیمه خشک کشور را فراهم سازد.
چکیده
بررسی سی و سه گونه سوزنی برگ وارد شده به ،استان، متعلق به دو خانواده Pinaceae و Cupressaceae ، در طی بیش از ۳۰ سال گذشته در قالب بررسیهای آماری نشان میدهد که:
۱ – گونه های کاج ،سیاه، سرو نقره ای و سرو خمره ای سازگاری بسیار مناسبی راتاکنون از خود نشان داده اند.
2 – گونه هایی چون کاج تهران به رغم اینکه ، سرعت الرشدتر از بقیه گونه ها هستند ، در مناطق بالاتر از 1500 متر ارتفاع از سطح دریا در دوره های ده ساله، دچار سرمازدگی می شوند .
3- گونه هایی چون سدروس کاج بروسیا هر دو، به رغم سازگاری مناسب تا ضعیف به ویژه کاج بروسیا ، حساسیت زیادی در برابر سرما و یخبندانها از خود نشان می دهد ، اما قادر به تولید چوب نیست در حالی که گونه سدروس در مناطق کوهستانی و سرد،استان به مقدار کمی سازگاری اولیه و پایه های باقی مانده، آن نتیجه مناسبی از خود نشان داده ولی حساسیت آن را در برابر سرما بسیار کم است.
شکلهای شماره 2و 3 گونه کاشته شده سدروس در ارتفاعات جاده حسن اباد سنندج
۴ – گونه ای چون Larix sp., Pinus silvestris ,Pinus roxborghii pinus Pinea, Pinus halepensis L با توجه به سازگاری ضعیفی که در آزمایش های اولیه از خود نشان داده اند و انجام آزمایش های سازگاری با پرونانس های مقاوم در برابر سرما و خشکی دوباره باید تحت بررسی و مطالعه قرار گیرند.
5- مطالعه پیرامون پرونانس های کاج ،سیاه به دلیل سازگاری بسیار خوب باید دنبال شوند.
6- میزان ورود و کاشت سوزنی برگان به دلیل سریع الرشد بودن آنها حداکثر تا 5 درصد توصیه و پیشنهاد می گردد، هر چند استفاده از گونه های بومی باید در درجه اول اهمیت قرار گیرند.
۷- کاشت سوزنی برگان در طولانی مدت ممکن است، باعث کمی اسیدی شدن لایه های سطحی خاک شوند .
دسته بندی سازگاری گونه های وارد شده به کردستان
دسته بندی سازگاری گونه های وارد شده به استان ، چون توسط مرکز تحقیقات زاگرس شمالی یا سرجنگلداریکل و یا شهرداری و یا افراد صورت گرفته، بنابراین به غیر از اطلاعات وارد شده توسط مرکز تحقیقات. زاگرس شمالی در شهر سنندج اطلاعاتی در مورد سایر گونه های دیگر بغیر از وضعیت فعلی، آن در دست نیست .
بنابراین سازگاری گونه های وارد شده به صورت زیر دسته بندی ( برای اولین بار ) می شوند.
1 -گونه‌هایی با سازگاری نا محدود
گونه‌هایی که در این طبقه جا ی می‌گیرند با شرایط اکولوژیکی محیط تطابق یافته و سازگاری خوبی را از خود نشان داده اند . و اکثراً به مرحله بذر دهی رسیده و سالهاست که ازبذور تولید ی آنها ، به منظور تولید نهال (6 و 1) به جز گونه ی کاج سیاه، که در بعضی نقاط ، تشکیل مخروط آنها تازه شکل گرفته‌اند، استفاده میگردد.
مهمترین این گونه ها عبارتند از:
- Pinus nigra var caramanica
- Pinus nigra var hispanica
- Cupressus arizonica
- Thuja orientalis
گونه های فوق العاده از ارتفاع ۱۳۰۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا در مناطقی چون مریوان، سنندج، کامیاران سقز و بانه. کاشته شده و نتایج خوبی (گونه سرو خمره اکثر به صورت آبی بقیه به صورت دیم ) را از خود نشان داده اند.
2 -گونه هایی با سازگاری محدود
گونه های جنس سدروس Cedrus spp) مانند سدروس لبنانی، سدروس دئو دارا، سدروس (آتلانتیکا) اطلس به طور بسیار محدود کاشته شده، ولی وجود پایه هایی از درختان سدروس لبنانی در استان کردستان مانند گردنه مروارید بین کامیاران. به سنندج و پارک جنگلی حسن آباد سنندج (متوسط ارتفاع هر دو منطقه بیش از 175 متر از سطح دریا) در طول مدت کشت شده (10) علی رغم وجود سرمازدگی به صورت محدود از رشد و سازگاری مناسبی برخوردارند.
3 – گونه هایی با سازگاری تحت شرایط
در این دسته کاج تهران می گیرد، هر چند این گونه در مناطق مختلف استان (جنگلکاری های اطراف سنندج و گردنه مروارید و طرح تحقیقاتی گاران مریوان) کشت شده است. ولی نتایج کلی نشان می دهد که کاشت گونه فوق در ارتفاعات بیش از یک 1500 متر یا مناطق سردسیر استان دچار سرمازدگی می شود و از رشد ضعیفی برخوردار است.
بنابراین کاشت این گونه برای ارتفاعات بیش از 1500 متر باید متوقف شود در حالی که برای مناطق کم ارتفاع تر نظیر مریوان یا فضاهای سبز درون شهری سنندج، به رغم اینکه هر چند سال دچار سرمازدگی محدود می شوند، قابل توجه می باشد، ضمناً کشت این گونه در طرح احیاء جنگل های گاران مریوان سریع الرشدتر از کلیه گونه های پهن برگ و سوزنی برگ شده است
- – گونه هایی با سازگاری دشوار
در این دسته از گونه های زیرین که همگی از جنس کاج و متعلق به کاج های مدیترانه ای هستند ، استفاده شده و علیرغم وجود چند پایه ازبعضی از آنها، دیگر مورد توجه قرار واقع نشده است. هر چند در مورد کاج بروسیا ، بیشتر از سایرین موارد مطالعه قرار گرفته، ولی نتایج حاصل از کشت آن نشان می دهد، که این گونه ها بسیار حساس تر از کاج تهران می باشند.
بنابراین اگر از این گونه ها مجدداً آزمایشات سازگاری به عمل آید، باید از پرونانس های مقاوم آنها که به سرما و یخبندان حساسیت کمتری دارند، استفاده شوند.
Pinus roxborghii
Pinus pinea
Pinus brutia
Pinus halepensis
5 – گونه گونه نامناسب
در این دسته گونه های زیرین اکثراً به صورت بذر توسط موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع وارد استان شده و به رغم تولید نهال با درصد زنده مانی کمتر از 50 درصد در سال اول بعد از طی 2 الی 3 سال به طور کلی از بین رفته اند.
مهمترین این گونه ها عبارتند از :
Pinus caraniensis
Pinus geradiana
Pinus cordata
Pinus densiflora
Pinus cembroides var edulis
Picea abies
Taxus baccata
Cupressus sempervirens var horizontalis
Sequoiadendron giganteum
بحث و نتیجه گیری نهایی
۱ – ورود و کاشت سوزنی برگان سازگار به داخل جنگل های غرب بین ۱ تا ۵ درصد ( بالاترین میزان پیشنهادی 10 درصد است) برای مناطقی که از استعداد بالقوه و مناسب برخوردار هستند، پیشنهاد می شود.
- – برای گونه های سازگار مانند کاج سیاه و سدروس آزمایش پرونانس های آنها ، پیشنهاد می شود.
3 – گونه هایی که تا حدودی سازگاری داشته اند، دوباره همراه با پرونانسهای مناسب، مورد آزمایش قرار گیرند . و مهمترین این گونه ها عبارتند از:
Pinus roxborghii
Pinus sylvestris
Larix europea
Pinus halepensis
Pinus pinea
4- مطالعه و بررسی سایر گونه هایی که برای مناطق نیمه خشک کشور و مخصوصاً زاگرس قابل توجه هستند.
۵- ایجاد باغ بذر، برای انواع گونه های سازگار استان مانند کاج سیاه، سرونقره ای به منظور تولید بذر مناسب و مرغوب و انجام مطالعات لازم در زمینه آنها.
۶ همزمان با مطالعه پروونانسها مهمترین گونه های کاج سیاه، آزمایش جنگلکاری از اولین مرحله سازگاری انجام می شود.
7 – کاشت کاج تهران برای مناطق کم ارتفاع تر از 1500 متر و در مناطقی که شرایط آب و هوای مناسب و یا درجه حرارت مطلق آن را به 20 درجه سانتیگراد نمی رسند ، پیشنهاد و توصیه می شود.
8 – کاج بروسیا به دلیل عدم مقاومت در مقابل سرما (کمتر از کاج (تهران) برای کردستان توصیه نمی شود.
۹ – کاشت سوزنی برگان در مناطق مذکور ، باعث کاهش اسیدی شدن لایه های سطحی و گاهی تا عمق ۵۰-۲۰سانتیمتری عمق خاک می شود. هر چه عمق خاک بیشتر باشد،رشد شادابی و تولید چوب سوزنی برگان بهتر می شود.
در پایان باید اعلام کرد ، برای احیاء جنگلهای زاگرس بیشترین توان و سرمایه گذاریها را باید در زمینه استفاده از انواع گونه های بومی و سازگاری که طی توانسته اند ، باقی بمانند پی ریزی شود.
Summary
Kurdestan province is Located in the Northwest of IRAN between 34°, 44′ to 36°, 30 Latitude and 41°, 16 to 45°.31 Longitude, with average altitude of more than 1500 meters above sea level.
:On the bases of Emberger climatic diagram, the climate is us fallow
Cold Semi-arid in rangelands and cold semi humid in the forestlands. Average precipitation is usually between350-450 mm in cold Semi arid lands, and between 450-750 mm in the forestlands. However rainfall is not uniform and most of rainfall is for the period of autumn until middle of spring. Therefore this region is faced with morethan 5-6 months of dry period as we can say no precipitation is seen during growth seasons. Absolute maximum and minimum temperature is between +44°C to -30°c
The soils of forestlands are often brown calcareous, Eutrophe brown or more of young soils like gravelly colluvial, lithosols, regosols. The depth of soils various considerably from deep to very shallow, and all of these soils are calcareous. The texture is very heavy, heavy to light and PH, is between 7 to 8.
Furthere more, because of the existing condition, in Kurdestan and based of the results of the last three decades, 
among 33 species which belongs two families “Pinaceae and Cupressaceae” such as:
1 – Pinus brutia (Ten) Elwes & Henry
2- Pinus eldarica Medw
3- Pinus canariensis Zncc
4- Pinus geradiana
5- Pinus halepensis Mill
6- Pinus pinea L.
7- Pinus densiflora
8- Pinus cembroides var edulis
9- Pinus roxborghii
10- Pinus sylvestris Linn
11- Pinus nigra var hispanica
12- Pinus nigra var caramanica (Loud) Rehd
13- Pinus nigra var austriaca (Hoess) Badoux
14- Pinus nigra var corsicana
15- Pinus nigra var calabrica schna
16- Pinus nigra var taurica
17- Picea abies (L.) Karst
18- Cupressus arizonica Greene
19- Cupressus sempervirens var horizontalis
20- Cupressus sempervirens var piramidalis
21- Taxus baccata L
22- Biota orientalis
23- Cedrus deodara (Roxb.) Loudad
24- Cedrus atlantica (Endl.) Carr
25- Cedrus libani A. Rich
26- Cedrus brevifolia (Hook. f.) Henry
27- Larix europaea D.C
28- Larix decidua Mill
29- Abies bornmuellerana Mattf
30- Abies cilicica (Ant. and Kotscchy). Carr
31- Abies nordmanniana (Stev.) Spach
32- Sequoiadendron giganteum (L.ndl.) Buch
Some may be able to adapted themselves, and some of them defaulted. Among these which are defaulted we may need more data to be able to reach final decission
Results of adaptation based on average survival can be classified in 5 groups.
1 – wide adaptation
Wide adaptation is classified as high survival, fitness for all of regions, without any risk, and high seed production.
:These species are
Pinus nigra
Cupressus arizonica
Thuja (Biota) orientalis
2- Narrow adaptation
Species belong to cedrus genus such cedrus libani, C. deodara, C. atlantica, fall in the category, But more data is required for final conclusion. The remaining trees of cedrus libani planted in the high mountains of Kurdestan, such us Marvarid pass near Kamyaran city and park jangaly Hassan abad in sanandej at above 1750 meters above sea level reach the height of three meters, showed that they be employed as high as this region.
3- Conditional adaptation (adaptation under conditions)
Even though pinus eldarica, has very fast growing and high survival rate, and it is often planted, but this species is not suitable for locations higher than 1500 meters above sea level. It is damaged by cold and frost climate. However at lower altitudes especially for places with shelter it is favorated.
4- Strict adaptation
Some of the species of pinus genus, such as pinus roxborghii, pinus halepensis, pinus pinea, pinus brutia…… which belong the medetranian species need to be studied further. Therefore, we can utilized some of the provinance of 
this species, which are able to resist dry and cold (Frost) climate.
5- unsuitable adaptation
Following species are not suitable to kurdestan province: Cupressus sempervirens var horizontalis
Pinus canariensis
Pinus geradiana
Pinus densiflora
Pinus cembroides var edulis
Picea abies
Taxus baccata
Abies spp
Sequoiadendron giganteum
برای تهیه این کتاب می توانید به ادرس نوشته شده در سمت راست این متن بخش انتشارات موسسه تحقیقات جنکلها و مراتع مکاتبه نمایید