گنج رها شده در سایه حسرت

گنج رها شده در سایه حسرت

رازهای بیدارکننده بقا در آغوش ناکاملی

از: محمد فتاحی

محقق و پژوهشگر جنگلهای زاگرس

ابان ما 1404

مقدمه :

در عمق شب‌های بی‌انتها، جایی که ستارگان مثل سکه‌های طلا بر آسمان پراکنده‌اند، پادشاهی ثروتمند بر تخت طلایی‌اش نشسته و به انبوه دارایی‌هایش خیره شده است. دستانش بر کیسه‌ای سنگین از سکه‌ها می‌لغزد، اما چشمانش، خالی از نور شادی، به دنبال “یکی بیشتر” می‌گردد. این مرد، نمادی از روح انسانی است؛ روحی که گنج‌های بی‌شمار را در آغوش دارد، اما سایه حسرت، آن را کور کرده. حسرت، آن سایه نازک اما سنگین، ۹۹ درصد هدیه‌های زندگی را پنهان می‌کند و ما را به تعقیب یک سکه گمشده وامی‌دارد. اما اگر کیسه را باز کنیم؟ اگر به جای شمارش نداشته‌ها، داشته‌هایمان را بشماریم و با دیگران شریک شویم؟ چه اتفاقی خواهد افتاد؟این مقاله، سفری است به عمق این راز باستانی و علمی: چطور از دام حسرت ها رها شویم، واقعیت را بپذیریم، و در ناکاملی، بقایی شادمانه بیابیم. با الهام از داستان ۹۹ سکه و دانش روز روانشناسی، یاد می‌گیریم که شادی، نه در “بیشتر داشتن”، بلکه در “قدر دانستن” و “بخشیدن” نهفته است.

داستان ساده ۹۹ سکه: درسی از گذشته

در قصه‌ای قدیمی، پادشاهی از وزیرش می‌پرسد: “چرا خدمتکارم که چیزی ندارد، همیشه شاد است، اما من با همه چیزهایی که دارم، خوشحال نیستم؟” وزیر می‌گوید: “قاعده ۹۹ را امتحان کن.” پادشاه می‌پرسد: “این قاعده چیست؟” وزیر توضیح می‌دهد: “۹۹ سکه طلا را در کیسه‌ای بگذار، پشت در اتاق خدمتکار بگذار و بنویس: ‘این ۱۰۰ سکه هدیه برای توست.’ بعد ببین چه می‌شود.”پادشاه این کار را می‌کند. خدمتکار کیسه را برمی‌دارد و به خانه می‌برد. سکه‌ها را می‌شمارد و می‌بیند یکی کم است. فکر می‌کند: “کجا گم شده؟” تمام شب با خانواده‌اش دنبال آن سکه گم‌شده می‌گشتند. صبح، با چهره‌ای ناراحت به دربار می‌آید. پادشاه می‌فهمد: ما ۹۹ درصد چیزهای خوب را داریم، اما روی آن ۱ درصد گمشده تمرکز می‌کنیم. شادی‌مان را از دست می‌دهیم، چون داشته‌هایمان را نمی‌بینیم.این داستان، مثل یک آینه است. تحقیقات علمی هم نشان می‌دهد که ذهن ما عادت دارد روی مشکلات کوچک زوم کند، نه روی خوبی‌ها.

شکل شماره ۱: تصویر بالا  از یک کیسه کهنه طلا، نیمه‌باز روی زمین سنگی، با ۹۹ سکه درخشان بیرون‌ریخته و یک سایه بلند (نماد حسرت) که بر آن‌ها افتاده.

چرا آدم‌های پولدار شاد نیستند؟

در دنیای امروز، خیلی از ثروتمندان همیشه به دنبال ثروت بیشتر هستند. آن‌ها با ترفندهای پیچیده، پول‌شان را زیاد می‌کنند، اما شادی‌هایی به دنبال ندارد. به این می‌گویند .

“چرخه هدونیک” یا “دوچرخه لذت”. یعنی هر چقدر پول یا چیز خوب به دست بیاورند، بعد از مدتی به حالت عادی برمی‌گردند و باز ناراضی می‌شوند. مثل دویدن روی تردمیلی (1 )که هیچ‌وقت تمام نمی‌شود.

مطالعات نشان می‌دهند این اتفاق، چون مغز ما بر اساس تجربیات گذشته برای بقا ساخته شده و بیشتر به “خطرات” (مثل کمبود) توجه می‌کند، نه به “فراوانی‌ها”(2 ) شکل می گیرد.

 

نمودار شماره 1 چرخه لذت در میان ثروتمندان

در این اینفوگرافی ساده، چرخه ی دایره‌ای نشان‌دهنده “چرخه هدونیک”، با فلش‌هایی که از “ثروت بیشتر” به “شادی موقت” و سپس “بازگشت به نارضایتی” می‌روند.

ثروتمندان اغلب افسرده یا مضطرب هستند، چون کمال‌گرایی‌شان زیاد است. یعنی می‌خواهند همه چیز “کامل” باشد. تحقیقات دانشگاه هاروارد می‌گوید کمال‌گرایی با افسردگی و اضطراب (3 ) ارتباط قوی دارد.

اگر شکست را “عدم کامل بودن” ببینیم، همیشه ناراحتیم.

اما راه‌حل چیست؟ به جای انبار کردن پول، آن را با دیگران شریک شویم. مطالعات هاروارد روی هزاران نفر نشان می‌دهند خرج کردن برای دیگران، شادی‌های بیشتری می‌آفریند تا خرج برای خودمان. حتی اگر مبلغ کم باشد، احساس خوبی ( 3) به دنبال دارد.

جیم ران، اسطوره رشد شخصی، جمله زیبایی دارد: “غالب انسان‌ها در زندگی دو نوع درد دارند: درد نظم و انضباط و درد پشیمانی. نظم و انضباط وزنی معادل چند اونس دارد، در حالی که پشیمانی وزنی معادل چند تن دارد.”از طرفی، انسان‌ها همیشه با معضلات درونی یا پشیمانی‌هایی مواجه‌اند.

نمودار شماره ۲: پنج عامل اصلی پشیمانی انسان‌ها (مثلاً: اولویت کار بر روابط، نادیده گرفتن سلامت، مقاومت به تغییر، مقایسه با دیگران، عدم بخشش – بر اساس داده‌های روانشناختی رایج).

بسیاری معتقدند باید از پشیمانی‌ها دست برداشت و با رویاپردازی به دنبال آرزوها رفت.در سطح جهانی، تحقیقی روی ۱۴۲ کشور ثابت کرده که کمک به دیگران (فیلانتروپی)، رضایت از زندگی را ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر می‌نمایند، چون حس “معنا” و “ارتباط” به ما  ( 4)می‌دهند.

پس، ای ثروتمندان، به جای حسرت بیشتر، به نیازمندان کمک کنید. این کار، گنج واقعی‌تان را فراوان می نمایندو  از نظر مغز هم، کمک به دیگران دوپامین (هورمون شادی) را فعال(5 ) می نمایند.

شکل شماره ۲: عکسی واقعی‌گرا از یک تاجر میان‌سال در دفتر لوکس، خم‌شده بر میز پر از نمودارهای مالی، با چهره‌ای خسته و چشمانی خالی ، در پس‌زمینه، پنجره‌ای باز به سوی خیابانی شلوغ با کودکان نیازمند.

چطور از حسرت رها شویم؟ پذیرش و قدرشناسی کلید است

کمال‌گرایی مثل زنجیری است که ما را بسته نگه می‌دارد. اما علم راهی دارد: “درمان پذیرش و تعهد” . این روش به ما یاد می‌دهد واقعیت ها را بپذیریم و بر اساس ارزش‌هایمان عمل کنیم. مطالعاتی نشان می‌دهد ، کمال‌گرایی را به طور قابل توجهی کم می‌کند و رفاه روانی(6 ) را بهتر می‌نمایند.

قدرشناسی هم معجزه می‌کند. یعنی هر روز به چیزهای خوب زندگی‌مان فکر کنیم. یک بررسی بزرگ روی ۱۴۵ تحقیق از ۲۸ کشور، می‌گوید تمرین‌های قدرشناسی (مثل نوشتن سه چیز خوب روزانه)، شادی را به طور پایدار افزایش ( 5) می‌دهند.

دکتر رابرت امونز، متخصص این زمینه، در مطالعاتش نشان داده آدم‌های قدرشناس، کمتر افسرده می‌شوند، چون بیشتر ( 7)روی “۹۹ درصد خوب” تمرکز می‌کنند.

این رازها ، دوری از کمال‌گرایی تا پذیرش نقص‌ها، قدر دانستن داشته‌ها، و کمک به دیگران ، زندگی را تغییر می‌دهند و به بقای شادمانه کمک می‌کنند. اختصاص زمان زیاد به حرفه، یکی از پشیمانی‌های رایج است. نقاط عطف زندگی (مثل تولدهای دهه‌ای، عروسی‌ها) ما را به تأمل وامی‌دارند. بسیاری از زنان و مردان، به دلیل اولویت کار بر روابط، از زندگی شخصی عقب مانده‌اند.

اقدام کنید: تعادل پویاست؛ با کمی تلاش، کفه ترازو را تغییر دهید. زمان از دست رفته جبران نمی‌شود، اما آینده را می‌توان ساخت.

چرا بعضی خوشحال نیستند؟ (خلاصه‌ای از عوامل رایج بر اساس تحقیقات روانشناختی):

• غرق شدن در گذشته و تلاش بیهوده برای رهایی از پشیمانی.
• مقایسه مداوم با دیگران و تقویت احساس بی‌کفایتی.
• ترس از شکست و اجتناب از ریسک‌های معنادار.
• سرکوب احساسات واقعی به جای پردازش آن‌ها.
• احاطه شدن با افراد سمی که انرژی را تخلیه می‌کنند.
• نادیده گرفتن سلامت جسمی و کمبود انرژی.
• مقاومت به تغییر و چسبیدن به الگوهای قدیمی.
• ارزش‌گذاری بر اعتبار بیرونی به جای رضایت درونی.
• کار بیش از حد بدون استراحت.
• عدم اهداف روشن و احساس راکد بودن.
• زیاده‌روی در حواس‌پرتی‌ها مثل رسانه‌های اجتماعی.
• اجازه به ترس از قضاوت دیگران برای تعیین تصمیمات.
• شکست در قدردانی از نعمت‌های کوچک.
• ناتوانی در بخشش خود یا دیگران و حمل رنجش.
• عدم وقت‌گذاری برای روابط معنادار.
• اجتناب از درخواست کمک در مشکلات.
• فقدان حس هدفمندی و جدایی از آنچه مهم است.

 

شکل شماره ۳: اینفوگرافی از “چرا مردم ناراحت می‌شوند؟”  یک چرخه با آیکون‌های ساده برای هر عامل، با فلش‌هایی به سوی “راه‌حل: قدرشناسی و پذیرش”. 

حالا نوبت شماست: کیسه‌تان را باز کنید

در پایان این سفر، تصور کنید کیسه‌ای از سکه‌های طلا را باز کرده‌اید ، نه برای شمارش، بلکه برای بخشیدن. حسرت‌ها مثل سایه‌ای محو شده‌اند، و گنج واقعی‌تان، در لبخند دیگران و آرامش درونی‌تان شکوفا شده.

شما، ای خواننده، قدرت این تغییر را دارید: از امروز، سه هدیه زندگی‌تان را بنویسید، به کسی کمک کنید، و واقعیت ناکامل را با آغوش باز بپذیرید. شادی، نه در دور دست‌ها، بلکه در همین لحظه نهفته است .

در قدر دانستن ۹۹ درصد، و رها کردن آن ۱ درصد. بروید.

کیسه را باز کنید، و جهان را با نور شادی‌تان روشن کنید. زندگی، هدیه‌ای است؛

حالا نوبت شماست که آن را جشن بگیرید.

 

شکل شماره ۴: تصویری الهام‌بخش از انسانی که بخشی از ثروتش را در کیسه‌ای ریخته و به هوا پرتاب می‌کند؛ پروانه‌هایی از آن‌ها برمی‌خیزند که نماد رهایی از وابستگی های درونی تان  هستند.  

 

منابع علمی (برای مطالعه بیشتر این مقاله عبارتند از :

1. کمال‌گرایی و افسردگی: Curran, T., & Hill, A. P. (2025). When is perfectionism unhealthy? Harvard Gazette. Retrieved from https://news.harvard.edu/gazette/story/2025/02/when-is-perfectionism-unhealthy/

(این مقاله به بررسی ارتباط کمال‌گرایی ناسالم با افسردگی و اضطراب می‌پردازد و بر اساس داده‌های هاروارد، نشان می‌دهد چگونه خودانتقادی شدید، رفاه روانی را کاهش می‌دهد.)

2. چرخه هدونیک: Brickman, P., & Campbell, D. T. (1971/2025). Hedonic treadmill. In Wikipedia. Retrieved from https://en.wikipedia.org/wiki/Hedonic_treadmill (به‌روزرسانی 2025).
3. Seligman, M. E. P. (2025). How to Escape the Hedonic Treadmill and Be HappierPositivePsychology.com. Retrieved from https://positivepsychology.com/hedonic-treadmill/

(ویکی‌پدیا خلاصه‌ای جامع از مفهوم ارائه می‌دهد؛ مقاله PositivePsychology بر راهکارهای عملی برای خروج از این چرخه تمرکز دارد.)

4. خرج برای دیگران و شادی: Dunn, E. W., Aknin, L. B., & Norton, M. I. (2008). Spending money on others promotes happiness. Harvard Gazette. Retrieved from https://news.harvard.edu/gazette/story/2008/04/money-spent-on-others-can-buy-happiness/

(این مطالعه کلاسیک نشان می‌دهد که صرف پول برای دیگران، شادی پایدارتری نسبت به صرف برای خود ایجاد می‌کند، بر اساس آزمایش‌های تجربی.)

5. فیلانتروپی جهانی و رضایت از زندگی: Abdullayev, S., & Salahodjaev, R. (2022). Is philanthropy related to life satisfaction? Cross-country evidence. International Sociology, 37(3), 1-20. Retrieved from https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/02685809211045918

(تحقیق بر روی 142 کشور، ارتباط مثبت فیلانتروپی با رضایت از زندگی را تأیید می‌کند، حتی پس از کنترل عوامل اقتصادی.)

6. درمان پذیرش و تعهد (ACT): Öst, L. G. (2008). Efficacy of the third wave of behavioral therapies: A systematic review and meta-analysis. Behaviour Research and Therapy, 46(3), 296-321. Retrieved from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18395526/

(متاآنالیز نشان‌دهنده اثربخشی ACT در کاهش کمال‌گرایی و بهبود رفاه روانی است، با مقایسه با روش‌های سنتی CBT.)

7. قدرشناسی و رفاه روانی: Chen, Y., et al. (2025). A meta-analysis of the effectiveness of gratitude interventions on well-being across cultures. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), 122(25). Retrieved from https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2425193122

(متاآنالیز بر روی 145 مطالعه از 28 کشور، اثرات کوچک اما پایدار مداخلات قدرشناسی را بر شادی تأیید می‌کند، با تأکید بر تفاوت‌های فرهنگی.)

8. امونز و قدرشناسی: Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: An experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 377-389. Retrieved from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12585811/

مطالعه تجربی نشان می‌دهد که تمرکز بر شکرگزاری، افسردگی را کاهش و رفاه را افزایش می‌دهد، بر اساس آزمایش‌های طولی.)

9. دوپامین و فیلانتروپی: Moll, J., et al. (2006). Human fronto-mesolimbic networks guide decisions about charitable donation. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), 103(42), 15623-15628. Retrieved from https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.0604475103

(تحقیق نوروساینس نشان می‌دهد که کمک به دیگران، سیستم پاداش مغز (شامل دوپامین) را فعال می‌کند، مشابه دریافت پاداش شخصی.)

منابع مورد استفاده :

 

1.en.wikipedia.org

2. positivepsychology.com
3. news.harvard.edu
4. journals.sagepub.com
5. pnas.org
6. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
7. psycnet.apa.org